Бурабай шипажайының тарихы

«Бурабай – елдіңсұлуөлкесіндей,
Бурабай – табиғаттыңеркесіндей.
Тұлғасы тұнып тұрған сырға толы,
Бурабай – тарихымның өркешіндей.
Бурабай – Абылайдыңхан ордасы,
Бурабай – Ақан, Біржан: әнарнасы;
Аңсаған алашымның арманындай,
Бурабай – Тәуелсіздік замандасы!»

Көптеген созылмалы ауруларды емдеудің және алдын алудың ең жақсы әдісі курортта болу. Қазақстан Республикасының ең танымал курорттарының бірі Бурабай курорты.

«Бурабай»республикалық оңалту орталығы Бурабайдың дәл ортасында, көптеген көлдердің арасында, қарағайлы орманмен көмкерілген биіктікте орналасқан. Бурабай курортты қаймағының даңқын жасайтын таза, құрамында шайыр бар және эфир бар майлар мен қаныққан, жалпы адам ағзасына жағымды әсерететін ауа.

Шипажайдың тарихы 19 ғасырдың басында Омбы қаласының генерал-губернаторы бастаған Омбы дворяндары демалыс үй лерін салған кезде басталады, олар кейіннен туберкулезбен ауыратын науқастарды емдеуге берілді. “Бурабай” шипажайы 1910 жылы доктор Емьянов 30 төсектік пансионатта туберкулезбен ауыратын науқастарды емдеуді бастаған кезде ұйымдастырылды. Демалушыларғақарағайауасымендемалып, жақынмаңдағы дала ауылдарынанәкелінгенқымызішуұсынылды. ШипажайдыңашылуыБурабайғанауқастарағыныныңкүртөсуінесебепболды. Тек 1913 жылыондағыдемалушылар саны 2000-нан асты, науқастар тек Сібірденғанаемес, соныменбіргеЕуропалықРесейден де келді. Ауыл тез өсебастады.

Бірақоның курорт ретіндегідамуы 1920 жылыбасталды. М.И.Калинин«Жеке саяжайлар мен санаторийлердімемлекетменшігінеалутуралы» Қаулығақолқойды. Бурабайғажалпымемлекеттікмаңызы бар курорт мәртебесіберілді. 1923 жылыДенсаулықсақтаухалық комиссариаты Бурабайдыңтабиғибайлығынжәнеоныңүлкенболашағынескереотырып, курорттыөзініңтікелейқарамағынаалды. 1934 жылғадейінсанаторийде 500 төсекболды, соданкейінолардың саны 750 төсеккедейінұлғайтылды, оның 250-і жылбойыжұмысістеді.

Бурабайөзініңтабиғижағдайлары мен курорттықбайлығыбойыншаОрталықҚазақстанның, сондай-ақСібірдіңіргелесаудандарыныңтұрғындарынақызметкөрсетуүшіннегізгікурорттық база ретіндепайдаланылуытиіседі. Туберкулезбенауыратыннауқастарғаарналғансанаторийлержелісініңкеңеюіменқатар, МайбалықжәнеБалпаш-сор көлдерініңсиликозбен, емдіксуларыменжәнебалшықтарыменнауқастардыемдеугеарналғанжалпысоматикалықсанаторийлердіңқұрылысыбасталды, асқазанаурулары бар, тірек-қимылжүйесі мен жүйкежүйесізақымданғаннауқастардыемдеутуралышешімқабылданды.

ҰлыОтансоғысыкезіндеБурабайғакеңесғылымының«үздіктері», Вернадский Владимир Иванович бастаған КСРО ҒылымАкадемиясыныңкөрнектіғалымдары мен қайраткерлеріэвакуацияланды. Оларәлемгеәйгіліғалымдарболды: Н.Ф.Гамалея, Н.Д.Зелинский, И.И.Шмальгаузен, Л.С.Берг, М.И.Певзнер, Максим Горькийдіңәйелі Мария Федорова жәнебасқалар. АлдыменакадемиктерТомскігеэвакуациялаудыжоспарлады, бірақбұлшешімБурабайдыңпайдасынаөзгертілді. Алғашқыакадемиктер мен ғылымдокторларыотбасыларыменбірге 1941 жылдыңжазындакелді. Осындабарлығы 160 академик келді. Оларөздерінебасымдықберілгенмәселелердіәзірлеубойыншажұмыстыжалғастырды. В.И. Вернадский Бурабайдажертарихыбойыншаіргеліжұмысдайындады, минералогия мәселелерінзерттеді, Н.Ф. Гамалеяпрактикалық медицина үшінөтемаңыздытақырыптарменжұмысжасады: «Безгектіемдеу», «Тұмау», Б.М. Ляпунов батысжәне славян тілдерініңежелгібайланыстарытуралыкітаптыаяқтады.

Көптегенғалымдарбіздіңөлкеміздіңбайлығы мен сұлулығынатәнтіболдыжәнекелгенненкейінбірденБурабайдыңтабиғатынзерттеугекірісті.Н.Ф. Гамалеякурорттыңтабиғижағдайларынзерттеп, «Бурабайдыңемдікфакторлары»жұмысындайындады, соныменқатаржаралылар мен науқастардыемдеуменбелсендіайналысты, Л.С. Берг ауданның су айдындарындасазандыбейімдеумүмкіндіктеріменайналысты, «Бурабай климаты»тақырыбыбойыншажұмысдайындады, С.А.Зернов академик В.И. ШмальгаузенменбіргеБурабайкөлдерініңпланктонынзерттеуменайналысты, А.А. Рихтер «Бурабайжағдайындағыдәрілікөсімдіктер»тақырыбындажұмысжүргізді, В.И. Сукачев жергіліктіормандарғазерттеужүргізді, ал профессор Л.А. Ивановосы аймақтакеңтаралғанқарағай мен қайыңның су режимінзерттеуменайналысты.СевастопольденБурабайауданынаИ.М. Сеченов атындағыОрталықғылыми-зерттеу институты көшірілді, оныңқызметкерлерікурорттыңклиматтықжәнебальнеологиялықфакторларынзерделеп, Ақмолаоблысыныңбарлықгоспитальдары мен емдеумекемелерінбіліктіконсультацияларменқамтамасызетті.

Соғыс уақытында қаншалықты қиын болса да, ғалымдар Бурабайда елдегі және шетелдегі соңғы оқиғаларды, ғылыми жетістіктерді бақылай алды. БурабайғаМәскеуденарнайывагонменғалымдардыңжұмысынақажеттіқұндыәдебиеттер мен ғылымибасылымдаржеткізілді.Осылайшаүлкенкітапханажиналды, оныңқоры 70 000 кітапболды. Бурабайданкетіп бара жатып, көптегенакадемиктерБурабайкурортыныңкітапханасынаөздерініңсыйлықжазулары бар кітаптарсыйлады, кейбіркітаптарбіздіңұйымныңмақтанышыжәнебағажетпесжәдігері бола отырып, «Бурабай»оңалтуорталығыныңкітапханақорындасақталады.                Академиктер мен олардың отбасы мүшелерінің барлығы Мәскеуге оралмады.Олардың көпшілігі қартайып, Қазақстан жерінде қайтыс болды: академиктер Ф.И.Щербатский, М.А. Ильинский, Б.М. Ляпунов, В.И. Вернадскийдің әйелі, Владимир Ивановичтің өзі Бурабайда 1943 жылға дейін өмір сүрген.

100 жыл ішінде «Бурабай» шипажайында көптеген қызметкерлер жұмыс істеді, олардың көпшілігі лайықты демалыста. Олар өз еңбектерімен Ұлы Отан соғысы кезінде, соғыстан кейінгі кезеңде санаторийді дәріптеді. 2008 жылы «Бурабай» шипажайы «Қарағай» оңалту орталығы, содан кейін 2016 жылы «Бурабай» республикалық оңалту орталығы болып өзгертілді.

Қазіргі уақытта Тәуелсіз Қазақстан жағдайындағы «Бурабай» оңалту орталығы өз мекемесінің даңқты дәстүрлерін жалғастыра және көбейте отырып, елдің негізгі капиталы-халық денсаулығын арттырудың асыл міндетін орындай отырып, адамдардың денсаулығын қорғауда!